Niealkoholowa stłuszczeniowa choroba wątroby (NAFLD) jest najczęstszą chorobą wątroby na świecie, charakteryzującą się nadmiernym gromadzeniem tłuszczu w tym narządzie, bez związku z nadużywaniem alkoholu, stosowaniem leków sprzyjających stłuszczeniu lub innymi współistniejącymi chorobami wątroby. NAFLD objawia się nadmiernym magazynowaniem trójglicerydów w wątrobie, prowadzącym do nagromadzenia się tłuszczu w tym narządzie i powiększenia całkowitej jego masy przynajmniej o ponad 5%. Obecnie specjaliści uznają NAFLD za wątrobową manifestację zespołu metabolicznego, wskazując na ścisłe jej powiązanie z otyłością, cukrzycą typu 2, nadciśnieniem tętniczym i dyslipidemią, czyli nieprawidłowym stężeniem we krwi lipidów i lipoprotein – cholesterolu LDL i HDL oraz trójglicerydów.

Ogólnie niealkoholowe stłuszczenie wątroby albo może występować jako zwykłe stłuszczenie niepowikłane, albo w połączeniu z niealkoholowym stłuszczeniowym zapaleniem wątroby (NASH). W tym drugim przypadku zapalenie i uszkodzenie komórek wątrobowych może prowadzić do rozwoju zwłóknienia i marskość, a nawet do raka wątroby.

Patogeneza NAFLD jest wieloczynnikowa i obejmuje wiele mechanizmów wyjaśniających proces nadmiernej akumulacji lipidów w wątrobie, z późniejszym możliwym rozwojem stanu zapalnego i zwłóknienia. Otóż początkowo zwiększona insulinooporność, wtórna do zespołu metabolicznego, powoduje nadmierną akumulację lipidów w pierwotnie zdrowych hepatocytach (komórkach wątrobowych), głównie poprzez zwiększoną mobilizację wolnych kwasów tłuszczowych z trzewnej tkanki tłuszczowej i ich wzmożony transport do wątroby. Proces ten prowadzi do niealkoholowego stłuszczenia wątroby (NAFL), stanu wciąż jeszcze odwracalnego. Natomiast czynnikiem promującym przejście NAFL do NASH jest nasilony stres oksydacyjny. Otóż wzrost stężenia reaktywnych form tlenu (ROS), a w konsekwencji peroksydacja lipidów, skutkuje uszkodzeniem komórek wątrobowych oraz stanem zapalnym i ostatecznym zwłóknieniem w wyniku aktywacji komórek gwiaździstych wątroby. Co więcej, ROS sprzyjają insulinooporności wątroby, a co za tym idzie – dalszemu gromadzeniu się tłuszczu i rozwojowi martwiczego zapalenia wątroby. Ponadto dochodzi do wyczerpania się puli antyoksydantów chroniących wątrobę przed uszkodzeniem przez ROS i peroksydacją lipidów, albowiem w przypadku NASH stwierdzany jest obniżony poziom glutationu, witaminy E, witaminy C i beta-karotenu.

Glutation to zbudowany z trzech aminokwasów peptyd występujący w komórkach wszystkich tkanek w stosunkowo wysokich stężeniach, podobnych do stężeń glukozy, potasu i cholesterolu. Glutation odgrywa kluczową rolę w kilku procesach fizjologicznych, takich jak zachowanie równowagi oksydacyjno-redukcyjnej, redukcja stresu oksydacyjnego, detoksykacja toksyn zewnętrznych i wewnętrznych oraz m.in. modulacja układu odpornościowego.

I to właśnie kluczowa funkcja glutationu w kształtowaniu bariery antyoksydacyjnej doprowadziła naukowców do spekulacji na temat możliwej terapeutycznej skuteczności tej cząsteczki w leczeniu chorób przewlekłych z zaburzoną równowagą oksydacyjno-redukcyjną, m.in. NAFLD. Dlatego też celem opublikowanej niedawno pracy naukowej było przedstawienie przeglądu farmakologicznej aktywności glutationu, ze szczególnym uwzględnieniem aktualnych danych klinicznych, dotyczących jego potencjalnego zastosowania w metabolicznych schorzeniach wątroby (Santacroce, 2023).

Jak dowiadujemy się z tego przeglądu, zaprezentowana przez Dentico w 1995 r. praca oceniała wpływ 30-dniowego, dożylnego lub domięśniowego podawania dużych dawek glutationu na wskaźniki rozpadu komórek wątroby u pacjentów z przewlekłą stłuszczeniową chorobą wątroby. W badaniu tym nie zgłoszono żadnych działań niepożądanych terapii glutationem, a u wszystkich leczonych pacjentów odnotowano znaczną poprawę wyników prób wątrobowych, z wieloma przypadkami normalizacji parametrów, nawet po kilku miesiącach od zakończenia leczenia. Ponadto, potwierdzając skuteczność leczniczą glutationu, zaobserwowano redukcję poziomu dialdehydu malonowego, ważnego markera uszkodzeń komórek wątrobowych.

Kolejne badanie przeprowadzone przez Irie w 2016 r. wykazało, że doustne stosowanie glutationu w dawce 300 mg dziennie może zapobiegać progresji NASH w przebiegu NAFLD. U pacjentów z NASH wykryto wyższy poziom stresu oksydacyjnego w porównaniu z NAFLD, a u pacjentów z NASH leczonych glutationem – poprawę wyników prób wątrobowych. W wykonanych przed leczeniem biopsjach wątroby stwierdzono silniejszą ekspresję glutationu w NAFL niż w NASH, co sugerowało progresję NAFLD do NASH na skutek stresu oksydacyjnego i wskazywało na potencjalną rolę terapeutyczną glutationu w kontroli postępu uszkodzenia wątroby.

Natomiast w badaniu Hondy, przeprowadzonym w 2017 r., oceniano efekt terapeutyczny doustnego podawania glutationu (300 mg/dzień) u pacjentów z NAFLD na podstawie zmian wątrobowych wskaźników biochemicznych oraz zmian poziomu tłuszczu magazynowanego w wątrobie. I jak się okazało po 4 miesiącach prowadzenia eksperymentu, leczenie glutationem doprowadziło do znacznego spadku wskaźników prób wątrobowych i wyraźnego obniżenia poziomu stłuszczenia wątroby.

Autorzy przeglądu podsumowali więc swoją pracę w ten sposób, że patogenetyczna rola stresu oksydacyjnego w rozwoju NALFD jest dobrze udokumentowana, co uzasadnienia zastosowanie silnie antyoksydacyjnego glutationu jako potencjalnej terapii tego schorzenia wątroby. Dostępne obecnie wyniki badań doustnego, jak też pozajelitowego stosowania glutationu w leczeniu NALFD są bardzo obiecujące, ale na razie mowa jedynie o badaniach pilotażowych. Konieczne są więc dalsze badania, które pozwolą lepiej ocenić faktyczne korzyści stosowania glutationu w leczeniu metabolicznych chorób wątroby oraz ustalić najlepszą drogę podawania i najwłaściwsze dawkowanie, umożliwiające jego zastosowanie w praktyce klinicznej.

Sławomir Ambroziak