Wątroba to centralne laboratorium prowadzące przemiany metaboliczne, kluczowe dla przebiegu funkcji życiowych całego naszego organizmu. Niestety, na całym świecie zachorowalność na przewlekłe choroby wątroby wzrasta i staje się poważnym, globalnym problemem zdrowotnym, tak że co roku śmierć około 2 milionów ludzi można przypisać przewlekłym chorobom wątroby.

W szczególnie zastraszającym tempie wzrasta w ostatnich latach, w krajach wysoko rozwiniętych, częstotliwość występowania niealkoholowych schorzeń wątroby. Najczęściej diagnozowaną w tej grupie przypadłością jest niealkoholowa stłuszczeniowa choroba wątroby. Niealkoholowa stłuszczeniowa choroba wątroby (NAFLD) jest częstą przypadłością wątroby, występującą zwykle u ludzi, którzy nie spożywają na co dzień alkoholu, objawiającą się nadmiernym magazynowaniem trójglicerydów w wątrobie, prowadzącym do nagromadzenia się tłuszczu w tym narządzie i powiększenia całkowitej jego masy przynajmniej o ponad 5%. Ogólnie niealkoholowe stłuszczenie wątroby albo może występować jako zwykłe stłuszczenie niepowikłane, albo w połączeniu z niealkoholowym stłuszczeniowym zapaleniem wątroby (NASH). W tym drugim przypadku zapalenie i uszkodzenie komórek wątrobowych może prowadzić do rozwoju zwłóknienia i marskość wątroby, a w skrajnych przypadkach nawet do raka tego narządu.

Luteina i zeaksantyna są aktywnymi biologicznie składnikami pokarmowymi z grupy karotenoidów. Karotenoidy są klasyfikowane jako lipidy tworzące grupę izoprenoidów z podgrupy tetraterpenów, obejmującej ponad 330 ważnych związków aktywnych biologicznie. Występujące w naturze karotenoidy są zwykle związane z jaskrawymi kolorami owoców i warzyw, a także z pigmentacją wielu zwierząt, szczególnie ptaków, płazów i ryb. Ludzki organizm nie potrafi samodzielnie syntetyzować karotenoidów, ale są one dosyć powszechnym składnikiem jego codziennej diety. Główne karotenoidy znajdowane w diecie człowieka to jednocześnie te, które najczęściej wykrywane są w naszych tkankach, czyli w pierwszej kolejności karoten, likopen, kryptoksantyna, luteina i zeaksantyna. Rzeczywiście uważa się, że te wyżej wymienione karotenoidy dietetyczne tworzą ponad 90-procentową pulę karotenoidów gromadzonych w organizmie człowieka.

Oprócz działania jako pigmenty w świecie przyrody, karotenoidy znane są przede wszystkim ze swej zdolności do działania jako antyoksydanty w ludzkich tkankach, co skutkuje korzyściami zdrowotnymi w kontekście wielu problemów zdrowotnych, takich jak przykładowo nowotwory czy choroby sercowo-naczyniowe. Oprócz działania jako przeciwutleniacze, niektóre karotenoidy mogą być również metabolizowane do witaminy A. Z drugiej jednak strony, takie często spożywane karotenoidy, jak likopen, luteina i zeaksantyna, nie wykazują aktywności prowitaminy A.

Jak wynika z przeglądowego artykułu naukowego, opublikowanego stosunkowo niedawno (Clgston, 2020) w renomowanym czasopiśmie naukowym BBA Molecular and Cell Biology of Lipids, które publikuje artykuły dotyczące oryginalnych badań nowych aspektów biologii i właściwości zdrowotnych związków tłuszczowych, poziom spożycia luteiny i zeaksantyny może mieć kluczowe znaczenie dla zdrowia naszej wątroby.

Jak informują nas autorzy tej publikacji, luteina jest jednym z trzech pigmentów skoncentrowanych w plamce żółtej oka, obok zeaksantyny i podobnej do niej mezo-zeaksantyny. I chociaż najczęściej kojarzy się ją ze zwalczaniem wywołanego światłem stresu oksydacyjnego w oku, jednocześnie często stwierdza się również, że poziom luteiny jest znacznie obniżony we krwi osób dotkniętych chorobami wątroby, co skłania naukowców do oceny ewentualnych, korzystnych skutków suplementacji tym karotenoidem przy tego typu przypadłościach zdrowotnych. Przykładowo w kontekście NAFLD, Qiu i jego współpracownicy wykonali badane, w którym szczury karmione dietą wysokotłuszczową były suplementowane różnymi dawkami luteiny w okresie 45 dni obserwacji. W badaniu tym suplementacja luteiny wiązała się ze zmniejszeniem otyłości, a także poprawą kilku markerów patologii wątroby, w tym zmniejszoną zawartością tłuszczu wątrobowego i niższym stężeniem enzymów wątrobowych w surowicy krwi.

Jak podsumowano kwestię luteiny, istnieją wyniki eksperymentów dowodzące, że suplementacja tego karotenoidu poprawia stan wątroby w przypadku jej dolegliwości, co jest w pierwszej kolejności związane z korzystnym wpływem luteiny na status antyoksydacyjny tego narządu.

Podobnie jak luteina, również zeaksantyna jest pigmentem plamki żółtej oka, którego poziom w krwiobiegu bywa często obniżony u osób z chorobami wątroby i który był przedmiotem kilku eksperymentów medycznych. Przykładowo w kontekście NAFLD Chamberlain i jego współpracownicy badali potencjalny wpływ zeaksantyny na rozwój NASH. Autorzy ci wykazali, że suplementacja zeaksantyny może zapobiegać postępowi NASH, o czym świadczyło obniżenie histologicznej oceny stopnia zwłóknienia wątroby. Zgodnie z hipotezą badawczą, postawioną przez autorów, mówiącą o tym, że suplementacja zeaksantyny obniży poziom stresu oksydacyjnego w komórkach wątrobowych, rzeczywiści wykazano znaczny spadek poziomu produktów peroksydacji lipidów u zwierząt suplementowanych tym karotenoidem.

Jak podsumowano więc kwestię zeaksantyny, istnieją dane z badań eksperymentalnych wskazujące na korzystny wpływ suplementacji tego karotenoidu w przypadku schorzeń wątroby.

Sławomir Ambroziak