Wątroba jest najważniejszym i najbardziej funkcjonalnym organem naszego organizmu, metabolizującym i detoksykującym chemiczne związki endogenne, czyli produkowane przez organizm, jak też tzw. ksenobiotyki, czyli związki chemiczne, powstające poza organizmem i docierające do niego ze środowiska zewnętrznego. Wątroba przekształca ksenobiotyki wykorzystując różne szlaki metaboliczne, a przerwanie każdego z tych szlaków skutkuje uszkodzeniem wątroby w efekcie tzw. hepatotoksyczności, która może być wywołana różnymi mechanizmami, takimi jak m.in. rozpad mitochondriów i jąder komórkowych komórek wątrobowych (hepatocytów).

Według szacunków specjalistów, ponad 50 milionów ludzi na całym świecie jest aktualnie dotkniętych hepatotoksycznością wywołaną różnymi ksenobiotykami. Jak bowiem wykazano, różne naturalne hepatotoksyny, takie jak lipopolisacharyd, konkanawalina A i mikrocystyny, oraz hepatotoksyny chemiczne, takie jak etanol, akryloamid i czterochlorek węgla, uszkadzają hepatocyty, a także inne komórki wątroby. Oprócz hepatocytów etanol może również uszkadzać wątrobowe komórki gwiaździste, komórki Kupffera i sinusoidalne komórki śródbłonka zatok wątrobowych.

Jednocześnie wiele różnych roślin leczniczych i konsumpcyjnych jest źródłem związków o aktywności hepatoprotekcyjnej, czyli ochronnej względem wątroby, takich jak flawonoidy, fenole, alkaloidy, karotenoidy, kumaryny, ksantyny i terpenoidy. W powyższym kontekście szczególną uwagę badaczy przykuwają flawonoidy – związki fenolowe, występujące szczególnie obficie w roślinach konsumpcyjnych, czyli owocach i warzywach. A to ze względu na stosunkową obfitość w diecie, wysoki potencjał zdrowotny i minimalną, praktycznie zerową toksyczność.

Przykładowo w odniesieniu do flawonoidu hesperydyny, występującej obficie w wielu gatunkach owoców cytrusowych, m.in. pomarańczach, cytrynach i limonkach, dowiedziono, że wykazuje różnorodne właściwości farmakologiczne, takie jak działanie przeciwutleniające, przeciwzapalne, przeciwbólowe, przeciwnowotworowe, przeciwwirusowe, przeciwzakrzepowe, hipolipidemiczne i hipoglikemiczne. Przy czym, zgodnie z wynikami badań toksykologicznych, hesperydyna jest w praktyce całkowicie bezpieczna, albowiem jej toksyczna dawka doustna wynosi ponad 2 000 mg na kilogram wagi ciała.

Ponieważ wątroba odgrywa kluczową rolę w detoksykacji ksenobiotyków, a jej prawidłowe funkcjonowanie jest niezbędne dla dobrego samopoczucia człowieka, dlatego w wykonanym stosunkowo niedawno przeglądzie literatury jego autorzy omówili po raz pierwszy całościowo hepatoprotekcyjną aktywność hesperydyny, skierowaną przeciwko toksyczności naturalnych i syntetycznych ksenobiotyków powodujących uszkodzenie wątroby (Tabeshpour, 2020).

A jak wynika ze wspomnianego przeglądu, w ostatnich latach wykonano wiele badań w temacie mechanizmów hepatoprotekcyjnej aktywności hesperydyny, wobec różnych naturalnych i syntetycznych toksyn środowiskowych. W badaniach tych wykazano antyoksydacyjne, przeciwzapalne i przeciwapoptotyczne, czyli chroniące przed śmiercią komórkową, właściwości hesperydyny. W przeglądzie przedstawiono kilka modeli eksperymentów in vivo i in vitro, badających hepatotoksyczność wywołaną naturalnymi i syntetycznymi substancjami chemicznymi, wyjaśniających mechanizmy leżące u podstaw hepatoprotekcyjnej aktywności hesperydyny. Otóż hesperydyna wykazuje swoje właściwości hepatoprotekcyjne poprzez aktywność przeciwutleniającą i zdolność do podwyższania poziomów naturalnych antyoksydantów organizmu, skutkującą obniżeniem poziomów reaktywnych form tlenu i produktów ich aktywności w komórkach wątrobowych. Hesperydyna wykazuje jednocześnie aktywność przeciwzapalną i antyapoptotyczną, czyli powstrzymującą obumieranie komórek wątrobowych.

Podsumowując więc swój przegląd, autorzy orzekli, że hesperydyna jest środkiem chroniącym wątrobę przed zapaleniem i hepatotoksycznością wywoływaną toksynami środowiskowymi, generującymi stres oksydacyjny.

Sławomir Ambroziak